Als dochter van een koning heb je natuurlijk wel wat in de melk te brokkelen. En Aetherius, die prinses Ursula om haar hand vraagt, kan niet anders dan instemmen met haar wens: ze zal zijn vrouw worden als ze eerst een pelgrimstocht naar Rome mag maken. En zo geschiedde.

Ursula is de dochter van koning Diometus van Brittannië, en zal zo rond het jaar 430 geboren zijn. Wanneer ze haar wens naar Rome te trekken in vervulling kan laten gaan, maakt ze er geen half werk van. Ursula staat bekend om haar zuiver leven en voorbeeld van naastenliefde, en een groot aantal jonge vrouwen ziet haar als hun grote voorbeeld. Ze gaat dan ook niet alleen naar Rome, maar neemt elf trouwe vriendinnen mee. En dat is nog lang niet alles: voor ieder van hen is een eigen schip geregeld en zij zeilen uit, ieder vergezeld van duizend maagden.

Met dus een 'leger' van elfduizend maagden zetten ze koers naar Keulen, waarvandaan ze de Rijn opvaren tot aan Basel. De schepen worden vastgelegd en met z'n elfduizenden - plus twaalf: Ursula zelf en haar elf gezellen - steken ze de Alpen over naar Rome. Hoe lang ze in Rome verblijven, is niet bekend. Het is dan ook wat er op de terugweg gebeurt, waardoor Ursula en de andere maagden 'beroemd' zijn geworden.

Wanneer ze veilig en wel weer in hun schepen van Basel naar Keulen op weg zijn, wacht hen bij aankomst een zeer onaangename verrassing. De Hunnen hebben het in Keulen op de maagden voorzien. Eerst probeert de leider van de Hunnen Ursula voor zich te winnen, want hij ziet dat wel zitten: een Britse prinses als gemalin. Maar Ursula moet er niets van hebben en wijst hem af. Ook de maagden maken duidelijk dat de Hunnen geen kans maken bij hen. En dat luidt de gruwelijke marteldood in van Ursula, en met haar al haar gezellen en de elfduizend maagden. Niet lang daarna, zo verhaalt het slot van de legende, verdrijven elfduizend engelen de Hunnen uit Keulen.

Ongeloofwaardig? Allerlei verklaringen zijn terug te vinden in vroegere of latere vertellingen. Een van de eerste verwijzingen naar de legende, zo rond de vierde eeuw, maakt melding van Ursula en haar tien gezellen. Maar in de Middeleeuwen spreekt juist de versie van de 'elfduizend' tot de verbeelding. Een van de verklaringen voor het grote verschil in aantal, is dat er geschreven staat: XIM, waarbij de M niet gelezen is als afkorting voor martelaar, maar als het Romeinse cijfer duizend.

Hoe dan ook, enige waarheid moet er wel schuilen in de legende, want in diverse bronnen worden namen genoemd van heiligen die tot de gezellen van Ursula worden gerekend. En, wellicht nog het sterkste bewijs, in Keulen is een kerk voor hen gebouwd, waar een inscriptie uit de vierde of vijfde eeuw herinnert aan hun marteldood en de verering van deze maagden. Deze inscriptie, die thans nog terug te vinden is aan de zuidwand van het koor in de St.-Ursulakerk, vermeldt dat de Keulse burger Clematius een kapel liet oprichten op de plaats "waar heilige maagden hun bloed vergoten hebben omwille van Christus".

Rond 1106 legt men naast bovengenoemde kerk een Romeinse begraafplaats bloot. De beenderen die men vindt worden voor die van Ursula en haar maagden gehouden. Buiten dat er een aantal relieken in een schrijn in de St.-Ursulakerk zelf bewaard zijn, vinden ze een wijde verspreiding over heel Europa, waarmee ook de verering zich enorm verbreidt. St. Angela de'Merici stelt het genootschap 'compagnia di S. Orsola', dat ze in 1535 sticht, onder de bescherming van St.-Ursula. Later komen hier de orden en congregaties der ursulinen uit voort.

21 oktober: Heilige Ursula
(vanaf 1969 van de heiligenkalender geschrapt)